intervju: dr Slavenka Mitrović-Lazarević – Arhitektura i istorija kao čuvari identiteta

U ovom izdanju časopisa „grenef – građevinarstvo & energetska efikasnost“ u okviru rubrike Arhitekta jednog grada odlazimo do Sremske Mitrovice i razgovaramo sa dr Slavenkom Mitrović-Lazarević, dipl.ing.arh. Atelje Mitrović koja u ovom gradu živi i radi u okviru svog biroa.

„Atelje Mitrović“, osnovan kao porodični projektni biro 1987. godine u Sremskoj Mitrovici od strane Branke Mitrović, dipl.ing.arh., zajedno sa suprugom Miloradom Mitrovićem, dipl.ing.arh. i sinom Brankom Mitrovićem, dipl.ing.arh. (danas prof. dr arhitekture u Norveškoj), kasnije je prešao u ruke Slavenke Mitrović-Lazarević, dipl.ing.arh. (danas dr arhitekture), od 1998. godine. Slavenka Mitrović-Lazarević, osim što je radila kao rukovodilac odeljenja za urbanizam u Direkciji za izgradnju grada Sremska Mitrovica, bila je jedan od autora projekta rekonstrukcije pešačke zone u Sremskoj Mitrovici, nagrađenog Novembarskom nagradom grada 2006. godine. Njeno bogato iskustvo obuhvata i projekte stambenih i poslovnih zgrada, kao i arhitektonsko-urbanistička rešenja kao što su kamp Zasavica, uređenje porte crkve Sv. Petra i Pavla u Šapcu, kao i nerealizovani projekt rekonstrukcije i dogradnje zgrade Muzeja Srema. Slavenka poseduje licence za arhitektonsko projektovanje, urbanizam i energetsku efikasnost Inženjerske komore Srbije, kao i nacionalnu i evropsku licencu procenitelja vrednosti nepokretnosti i licencu DGNB konsultanta (nemački sistem ocenjivanja održivosti).

Takođe, Slavenka je registrovani sudski veštak za oblast arhitekture, član Nacionalnog udruženja procenitelja Srbije (NUPS) i Saveta zelene gradnje Srbije (SrbGBC). Stalno interesovanje za održivost gradnje i planiranja rezultovalo je odbranom disertacije na temu uticaja elemenata održivog planiranja na vrednost nekretnina u Srbiji.

Sremska Mitrovica je jedinstven urbanistički i arheološki primer u Srbiji — grad sa direktnim prostornim kontinuitetom od preko 7000 godina. Grad se nalazi na istom prostoru kao i njegova naselja-preteče i predstavlja kontinualno proširenje urbanističke forme prvobitnog praistorijskog i potom i antičkog naselja.

Koji je to, po Vama, najznačajniji period za arhitektonski razvoj Sremske Mitrovice?

Smatra se da urbani karakter naselja na mestu Sremske Mitrovice postoji već oko 1700 godina, a prema onome što je nama danas vidljivo za najznačajniji period grada može se svakako uzeti rimski. Sirmium je bio poznat kao carski grad, panonska metropola, jer osim što je tu rođeno više rimskih imperatora, bio je i rezidencijalni grad u kome su boravili carevi. U Sirmiumu je postojao kompleks carske rezidencije, hipodrom (posle rimskog najveći, dužine preko 500 m), flota, kovnica novca, fabrika oružja, žitnice, ciglarska proizvodnja, keramičarske radionice, terme… Postojale su i dve rečne ade i dva mosta preko Save.

Drugi period značajan za današnji izgled grada je svakako vreme Austro-Ugarske, kada su intenzivirani doseljavanje i gradnja (koju i danas vidimo) – ne samo kapitalnih objekata vojne uprave, nego i objekata građanske arhitekture koji su pripadali novostvorenoj klasi trgovaca, zanatlija, posednika. Vojni objekti bili su skoncentrisani oko egzicirišta i sadašnjeg Trga Ćire Milekića, dok su građanske kuće građene oko Trga svetog Stefana i trga Žitna pijaca. Treći značajan period je bio od 1960. godine do 1990. godine, kada je izgrađen najveći broj javnih i industrijskih objekata i stambenih naselja, kao i porodičnih stambenih zgrada. Mitrovica je šezdesetih dobila i Spomen park – memorijalni kompleks posvećen žrtvama ustaškog terora, autorsko delo prof. Bogdana Bogdanovića, kompleks koji i danas pleni bezvremenim dizajnom i kojim se prožimaju prostor stradanja i urbani prostor u kojem se danas živi.

Posebnost grada je u tome što postoje urbane funkcije grada koje su opstale kroz vreme, mesto glavnog gradskog trga i parka ujedno je i mesto završetka hipodroma i najverovatnije je sasvim blizu mesta sirmiumskog foruma, a u austrijsko vreme tu je bilo vojno egzicirište. Trg Žitna pijaca, trouglasti trg oko kojeg se ređaju građanske kuće iz 19. veka sa prodavnicama i zanatskim radnjama se nalazi na mestu rimske četvrti sa zanatskim radnjama. Raskrsnica rimskih ulica Cardo i Decumanus se nalazi na mestu današnje glavne gradske raskrsnice Stari šor i Kralja Petra prvog. Na mestu Saborne crkve na Trgu sv Stefana pronađeni su ostaci rimskog svetilišta. Za rad na temu trajanja urbanih funkcija Sremske Mitrovice kroz vreme dobile smo dipl.ing.arh. A. Škorić i ja (uz podršku arh. A.Abazović) nagradu na Salonu urbanizma 2016. godine.

Koje su karakteristike arhitekture Sremske Mitrovice koje smatrate najvažnijim za očuvanje i revitalizaciju u današnjem urbanom pejzažu?

Mitrovica je dugo bila grad na granici, prostor susretanja istoka i zapada, severa i juga, te sve što pomaže isticanju multikulturalnosti i multiepohalnosti grada je jako dobro i važno. Takođe, postoje specifičnosti koje treba čuvati kao što su trouglasti trgovi sa zgradama, savski kej sa zelenilom, Spomen park, stara stambena naselja sa pešačkim stazama i obiljem zelenila, prezentacija Carske palate, Soldatovićevi reljefi na zgradi Modne kuće… Najveću dobrobit od svoje posebnosti Mitrovica bi imala kada bi se na mestima gde je to moguće formirali prostori za stalnu prezentaciju i istraživanje u vidu Arheološkog parka.

Kako je arhitektonska istorija Sremske Mitrovice uticala na Vašu inspiraciju i pristup projektovanju u ovom gradu s obzirom da ste jedno vreme radili i u Direkciji za izgradnju grada Sremske Mitrovice?

Uspešna urbanistička i arhitektonska rešenja u ovakvom gradu ne mogu biti donesena bez saradnje sa Zavodom za zaštitu spomenika i Muzejom Srema. Za zgradu Muzeja Srema smo pre više godina koleginica A. Škorić iz Zavoda za zaštitu spomenika i ja radile arhitektonsko-urbanističko rešenje rekonstrukcije i dogradnje koje nije realizovano. Moj stav prema projektovanju u gradu i uopšte uslovljen je na izvestan način i činjenicom da su jedan broj javnih i drugih objekata projektovali moji roditelji.

Kako vaš odnos prema projektovanju stambenih i poslovnih objekata odražava savremene trendove i potrebe klijenata?

U projektovanju se trudim da primenim znanja o održivosti (što podrazumeva i energetsku efikasnost). Smatram važnim da se objekti projektuju i izvode prostorno racionalno, energetski efikasno, ekološki ispravno, jednostavno ali prilagođeno lokalnom kontekstu i uz maksimalnu upotrebu lokalno proizvedenih materijala i tehnika gradnje. Smatram da kod nas ne postoji dovoljna svest o tome da je održivije čuvati, rekonstruisati, reciklirati zgrade i ambijente nego rušiti i graditi po svaku cenu novo. Trudim se da promovišem recikliranje, rekonstrukcije, kao i lokalnu tradiciju. Srećom, postoje i investitori kojima odgovara takav pristup.

Na koji način analizirate karakteristike zgrade i građevinskog zemljišta kako biste odredili njihovu tržišnu vrednost?

Vrednost zgrada i vrednost građevinskog zemljišta su zavisni od stanja na tržištu, a tržište je poslednjih godina vrlo živo. Lista karakteristika koje analiziram je uvek šira od uobičajenih. Primećujem da poslednjih godina ljudima, na svesnom nivou, sve više znači energetska efikasnost nekretnina i ekologija, a nesvesno im znači i višenamenski karakter zone grada, blizina zelenih površina i dobre veze gradskog prevoza ili biciklističke i pešačke staze – što su sve elementi održivosti.

Koje su ključne strategije koje koristite kako biste stvorili održive i funkcionalne urbanističke prostore?

Najvažniji problemi na koje se mora obratiti pažnja su potrošnja energije, emisija loših gasova i životnost prostora. Ključno je izbegavanje aktiviranja grinfild područja, kao i postizanje višenamenskog karaktera urbanih prostora. Očuvanje zelenila i formiranje novih zelenih zona su jako važni, kao i racionalno vođenje atmosferske vode. Važno je obezbediti korisnicima prostora kvalitetne pešačke i biciklističke staze i dobar urbani dizajn, kao i sve elemente koji omogućuju osetljivim grupama da koriste prostor. Važno je i da se vodi briga o elementima koji nas čuvaju od nepogoda (nasipi, protivpožarni elementi).

Da li se novi urbanistički projekti u Sremskoj Mitrovici integrišu sa postojećim urbanim kontekstom i potrebama zajednice? Kako izgleda savremena arhitektura u Sremskoj Mitrovici i kako se one odražavaju na izgled grada danas?

U Sremskoj Mitrovici se trenutno odvija urbana transformacija starih gradskih blokova rušenjem nizova uglavnom starih prizemnih kuća i gradnjom višeporodičnih zgrada. Postoji tražnja za stanovima i ponuda u vidu nove gradnje je intenzivno prati. Arhitektura je uglavnom uslovljena zadatkom postizanja najveće moguće prodajne površine stambenog prostora, a arhitektama je ostavljeno mnogo manje slobode i autoriteta nego što je to bio slučaj pre 40 godina. Nije izvesno u kolikoj meri sve to prati i razvoj javne infrastrukture, ali je vidljivo da se još nije dovoljno radilo na strategiji saobraćaja, zbog čega je po gradu previše automobila i nedovoljno biciklističkih staza i uređenih pešačkih staza.

Dobra strana procesa je što se on odvija blok po blok i što ne postoje velike izmene urbanističkih planova kojima bi se povećavala dozvoljena spratnost i drugi parametri, kao što je slučaj u nekim drugim sredinama. Niču nizovi višeporodičnih zgrada koji su prilično ujednačeni i daju gradu nove moderne ambijente. Participacija građana i iskazivanje potreba građana nisu dovoljno ni inicirani ni ispoljeni. Ipak, pre nekoliko godina sam i sama bila deo grupe građana koja je imala primedbe na urbanistički plan kojim se planiralo pomeranje savskog nasipa ka Savi i plan nije usvojen. Za razliku od pre, danas sam stava da bi svi planovi koji se donose trebalo da budu u fazi izrade dobro prezentovani i objašnjeni građanima, kao i da bi građani trebalo da imaju mogućnost da iskažu svoje želje i potrebe, koje bi posle bile koliko god je to moguće – uvažene.

Još nešto…

Bavim se i aktivnostima popularizacije bicikliranja u gradu, kroz rad u udruženju Biciklistička inicijativa SM. Poslednjih godina koleginica Z.Obradović M.ing.arh, M.Lazarević M.ing.soft. i ja u saradnji sa arheologom J. Davidović radimo na „Arheobajk“ ruti (započeto u okviru ArcheoDanube projekta), biciklističkoj turističkoj ruti kroz grad i aplikaciji za mobilne telefone za vođenje cikloturista kroz znamenitosti grada, sa 3d vizualizacijama naših rekonstrukcija građevina za koje se zna da su postojale u Sirmiumu. Raduje me to što su moja deca (4) zainteresovana za grad i arhitekturu od najranijeg uzrasta i što su učestvovali u pripremanju jedne izložbe, radu na „Arheobajk“ ruti, a naročito činjenica da pristiže i treća generacija arhitekata u porodici.