Crep nekad i sad – Napredak u gradnji

Važnost krova i njegova simbolika izuzetno su veliki. Čak i deca, kada tek počnu da crtaju, za jedan od prvih motiva uzimaju kuću, koju ikonistički predstavljaju kao spojeni kvadrat i trougao ili, eventualno kao pentagon sa oštrim uglom okrenutim nagore u značenju osnove i krova, kome onda postepeno dodaju druge bitne elemente – vrata i prozore. Dakle, i u dečijoj svesti jedan od konstitutivnih elemenata kuće je krov.

Crep-postavka i montaža

Praktična funkcija krova je jasna – krov štiti od sunca, kiše, snega i svega drugog što bi moglo doći odozgo. Geografi nas stalno podsećaju da je u svakom kraju nagib krova jedno od osnovnih obeležja klime – što je oštriji ugao koji krov zaklapa, to je oštrija i surovija klima. Stoga ne čude sasvim ravni krovovi u žarkim predelima.

Klimom su donekle uslovljeni i krovni pokrivači koji mogu biti napravljeni od različitih materijala: od daščica, šindre, trske, slame, keramičkog, betonskog ili staklenog crepa, pljosnatih kamenih ploča, plastičnih prozirnih ploča ili kupola, pa i zemlje (tada je reč o zelenim krovovima).

Jedan od najrasprostranjenijih i najomiljenijih materijala za pokrivanje krovova na našem podneblju je nesumnjivo crep. To je vrsta krovnog pokrivača koji se obično pravi od gline, a može biti i od betona ili stakla.

Najstariji crepovi od pečene gline pronađeni su na lokalitetima u Grčkoj i potiču iz trećeg milenijuma pre nove ere. Iz korintske oblasti su vrlo brzo počeli da se šire po celoj antičkoj Grčkoj, menjajući slamnate krovove na hramovima, a onda i po celom istočnom Mediteranu, pa Maloj Aziji i Italiji, a onda i celoj Evropi. Uspon upotrebe ovih crepova vezuje se za pojavu monumentalne antičke arhitekture i značajniju upotrebu kamena i mermera koji su povećali nosivost zidova (u poređenju sa zidovima napravljenim od cigala od nepečenog blata). Antičko rimsko graditeljstvo je unapredilo i poboljšalo kvalitet crepa od pečene gline i raširilo ga po svojim kolonijama, sve do današnje Engleske. Pored toga, postoje materijalni dokazi da su se crepovi od pečene gline koristili i u Kini još u prvom milenijumu pre naše ere.

Zbog opasnosti od požara, budući da su kuće i krovovi bili od lako zapaljivih materijala drveta i trske ili slame, u Holandiji već u 14. veku počinje značajnija upotreba crepa od pečene gline zbog zakonskih propisa o upotrebi vatrootpornih materijala u gradovima. Tako se pojavljuju mnogi mali proizvođači koji su ih ručno izrađivali, najčešće u manufakturama kraj reka gde su bila nalazišta gline, što je istovremeno omogućivalo i povoljan vodeni transport.

Ipak, masovna proizvodnja glinenog crepa se vezuje za industrijsku revoluciju u Engleskoj i početak 19. veka, da bi se polovinom istog veka pojavili i prvi betonski crepovi, takođe u Engleskoj. Danas se pored glinenih i betonskih, proizvode i crepovi od stakla.

Kako se proizvodi glineni crep?

Glineni crep je najčešća i najraznovrsnija vrsta crepa. Proizvodi se od kvalitetne gline tako što se dobro izrađena glina oblikuje ručno u kalupima ili mašinski izvlačenjem pomoću pužne prese. Tako oblikovani crep suši se na vazduhu ili u sušarama, a zatim se peče u kružnim ili tunelskim pećima na visokoj temperaturi od 1200°C. Ukoliko je potrebno da se crep ukrasi za dekorativno pokrivanje, onda se može angobirati i glazirati.

Presovani ili vueni crep

Presovani crep se dobija tehnikom presovanja gline u kalupima, koja se potom peče. Može biti crep sa jednostrukim žlebom, crep sa dvostrukim žlebom i valoviti crep sa jednostrukim žlebom. Zahvaljujući žlebovima velike dubine, ovaj crep omogućava još bolje zaptivanje krovne površine čime je otklonjena opasnost od prodiranja kiše praćene vetrom i zavejavanja suvim snegom. Razmak letvi se određuje u zavisnosti od nagiba krovne ravni, a klizno letvisanje u granicama od 28-36 cm čini ga idealnim u slučaju obnavljanja krovova pokrivenih crepovima drugih dimenzija. Postavlja se u mrežnom i naizmeničnom slogu.

Vučeni crepovi su proizvodi od pečene gline, rađeni istiskivanjem na odgovarajućoj mašini. Prema obliku izrađuju se tri vrste vučenog crepa: vučeni crep sa jednostrukim žlebom, biber vučeni crep i kanalice (ćeramida ili vučeni žlebnjak). Vučeni crep ima oblik pravougaone ploče, koja na krajevima dužnih strana ima žljeb sa jedne strane okrenut prema licu, a sa druge strane prema naličju, tako da se prilikom pokrivanja međusobno poklapaju. Vučeni crep sa žljebom primenjivao se još u antičkoj Grčkoj kada se izrađivao u veličini od oko 40x60cm (danas ove mere iznose skoro duplo manje, 38×18 cm). Vučeni crep se koristi za pokrivanje krovova u nagibu. Svojim dimenzijama i oblikom, već postavljen na krov, liči na crep biber, ali svojom konstrukcijom, pošto se sa susednim crepom preklapa na pero i žljeb, omogućava jednostruko postavljanje čime se postiže značajna ušteda u broju komada po m² i količini potrebne drvene građe. Razmak letvi se određuje u zavisnosti od nagiba krovne ravni. Postavlja se isključivo u naizmeničnom slogu.

Biber vučeni crep je u obliku pravougaone ploče čija je uža strana zaobljena tako da poluprečnik zaobljenja iznosi od 100 do 180 mm. Površina lica crepa može da bude glatka ili uzdužno izbrazdana. Da bi se omogućila bolja ventilacija, preporučuje se da se sa naličja izrađuju rebra debljine oko 2 mm i širine do 20 mm preko kojih crep naleže na letve. Zbog jednostavnog naleganja preklapanjem bez žljebova, biber crep ne trpi uglove krova manje od 45 stepeni. U praksi se obično primenjuje dvostruko – krunsko pokrivanje, tj. prilikom slaganja jednog reda, odmah se preko njega postavlja i sledeći smaknut za pola širine.

Crep na kući

KANALICE (ćeramida) imaju oblik koničnog oluka i moraju biti glatke sa obe strane. Tradicionalan je pokrivač na prostoru Mediterana. Posebnu draž ćeramida daje starim srpskim kućama. Ovaj način pokrivanja (nepravedno zapostavljen) ponovo dobija svoje mesto u izgradnji novih objekata. Njena primena je nezamenljiva u rekonstrukcijama kulturno-istorijskih zgrada.

Pored klasične crvene ćeramide, investitori se opredeljuju i za „antičku“ liniju sa velikim izborom boja i dezena. Postoje još i različiti specijalni oblici crepa koji se primenjuju na pojedinim mestima na krovu. Slemenici (slemenjaci, sedla) – crepovi u obliku podužno polovljene cevi (dužine 35-50 cm) koji se postavljaju na sleme krova tako da vodu sa najviše tačke krova i sa preloma šalju na dve krovne ravni. Još u antičkoj Grčkoj izrađivani su i trokrakih slemenici koji su postavljani na rogljeve krovova, a i danas ih prave neke fabrike. Postoje i završni slemenjaci u obliku šape ili školjke.

Izolacija krova

VENTILACIONI CREPOVI (najčešće iz reda vučenih crepova) u sredini na donjem kraju imaju ventilacioni otvor za vazduh i lako ih je primetiti na ravni krova. Crepovi za zadržavanje leda na krovu (snegobrani) služe da zadrže komade leda da prilikom otopljavanja ne skliznu preko strehe, što predstavlja stvarnu opasnost, posebno kod višespratnih zgrada, gde bi udar leda mogao da usmrti slučajnog prolaznika. Pored navedenih, postoje i crepovi za prodor instalacija (antenske stubove i slično).

Betonski crepovi

Proizvodi se tako što se beton (od prirodnih sirovina: peska, vode i cementa) lije u kalupima, a zatim se na površinu nanose specijalni premazi koji crepu daju boju i štite ga. Spada u novije materijale. Savremeni način izrade crepa u novim oblicima i formama je danas zastupljen pre svega u centralnoj Evropi, odakle je stigao i na naše područje. Težine glinenog i betonskog crepa su iste po m² površine krova, ali pojedinačno betonski crep je teži jer je geometrijski veći. Karakteriše ga visoka čvrstoća, kvalitet, otpornost na vremenske i druge uticaje, kao i veliki izbor boja. Betonski crep se izrađuje u različitim oblicima, kao i glineni, a ima i odgovarajuće specijalne komade.

Da li ste znali da postoje i crepovi od stakla?

Transparentni crepovi od stakla služe da propuste dnevnu svetlost u prostoriju koju pokrivaju. S obzirom da u tom slučaju ne može biti dasaka ili dodatne izolacije ispod njih, primenjuju se na tremovima, natkrivenim garažama, na tavanima i sl.

Od skora su se pojavili stakleni crepovi koji su deo solarnog sistema za grejanje. Ovi crepovi od stakla, omogućavaju prolazak svetlosti do apsorbujuće površine ispod krovne konstrukcije, koja dalje generiše tako dobijenu energiju i integriše je u već postojeće grejne sisteme ili električnu mrežu zgrade. Osnovna prednost ovog sistema je u tome što nije potrebna jaka sunčeva svetlost da bi funkcionisao, što znači da generiše energiju čak i po oblačnom danu. Ceo sistem funkcioniše tako što stakleni crepovi omogućuju prolazak svetlosti do specijalnog upijajućeg materijala koji se nalazi ispod crepa i tako apsorbuje sunčeve zrake. Ispod apsorbujućeg materijala nalaze se specijalne cevi koje formiraju stub gde se vazduh zagreva i cirkuliše kroz patentiranu tehnologiju, a tako sakupljena energija se zatim usmerava u kuću i integriše sa već postojećim grejnim sistemom kuće ili zgrade, što je još jedna velika prednost. Ovaj način grejanja može biti samo dodatni i kombinovati se sa već postojećim sistemom.

Autor teksta: Isidora Gordić