Arhitekta jednog grada – Kraljevo: Arhitektura kroz vreme i prostor

Studio 5 project je arhitektonski biro formiran 2000. godine u Kraljevu. Studio pruža usluge projektovanja i konsaltinga u izradi kompletne projektne dokumentacije za objekte visokogradnje, uređenja unutrašnjih prostora i vršenja stručnog nadzora nad izgradnjom objekata. Radni tim studija čine stručnjaci različitih profila, sa dugogodišnjim iskustvom u projektovanju različitih vrsta arhitektonskih objekata i projektima enterijera. Okosnicu biroa čini osnivačko – autorski tim: Srđan Vukosavljević d.i.a. , Milorad Ćajić d.i.g. i Dragan Milivojević d.i.g.

#intervju

Za časopis „grenef – građevinarstvo & energetska efikasnost” govori Srđan Vukosavljević, dipl.ing.arh. jedan od osnivača Studio 5 project-a

Studio 5 project neguje timski rad i saradnju sa brojnim stručnjacima, usko sarađujući s klijentima tokom svih faza realizacije projekta. Pored stručnosti i profesionalizma, tim biroa gradi kvalitet svojih usluga na posvećenosti interesima klijenta i razumevanju njegovih potreba, poznavanju prilika i procesa na lokalnom tržištu ali i praćenju savremenih globalnih trendova u promišljanju arhitekture i korišćenju novih dostignuća i tehnologija u procesu izgradnje.

„U toku pripreme odgovora na pitanja koja ste postavili, shvatio sam koliko je meni lično ova saradnja značila. Naterala me je da se iznova zagledam i zaljubim u svoj grad“, navodi Srđan.

Srđan Vukosavljević, dipl.ing.arh. Studio 5 project Biografija: Rođen 1966. godine. Ostvarenje sna o arhitekturi kao životnom pozivu započinje u srednjoj građevinskoj školi u Kraljevu. 1994. godine diplomira na Arhitektonskom fakultetu Univerziteta u Beogradu u klasi prof. dr M. Rakočevića. Profesionalno bavljenje arhitekturom započinje u projektnom birou AteljeAL iz Vrnjačke Banje, nakon čega sa još dvojicom kolega i saradnika osniva projektni biro Studio 5 project u Kraljevu.

Da li možete da nam predstavite razvoj svog grada kroz arhitektonsku struku?

Smatra se da Karanovac, što je stari naziv Kraljeva, postaje značajnije naselje tek od 1718. godine, nakon potpisivanja Požarevačkog mira između Austrije i Osmanskog carstva.

Izgradnjom crkve 1824. godine određen je novi pravac i prostor za razvoj grada – prostor između Stare čaršije i Pljakinog šanca. Prvi urbanistički plan Karanovca uradio je Laza Zuban 1832. godine. Realizacija plana počela je 1836. godine kada su u varoši ustrojena „tri glavna sokaka”. Do kraja 19. veka stvorena je mreža ulica sa do danas zadržanom karakteristikom pravilnog ukrštanja koje polaze od centralnog kružnog trga u četiri pravca.

Posle Prvog svetskog rata u Kraljevu počinje nova faza razvoja sa izraženom industrijalizacijom. Od 1922. godine gradi se Fabrika vagona, a nedugo zatim i Fabrika aviona.

Posle Drugog svetskog rata Kraljevo doživljava intenzivan privredni i urbanistički razvoj sa masovnom gradnjom objekata modernističke arhitekture sa jedne strane i izgradnjom čitavih naselja sa tipskim kućama koja su favorizovala depersonalizaciju i isticala kolektivitet, sa druge strane.

Najznačajniji sačuvani objekti u gradu su:

• Adžića kuća – najstariji stambeni objekat u Kraljevu. Primer je folklorne arhitekture balkanskog stila iz prve polovine 19. veka.
• Gospodar Vasin konak (1830/31.) – Obeležje varoškog života iz prve polovine 19. veka u Kraljevu.
• Zgrada okružnog načelstva (suda) (1853.)
• Narodni Muzej (1873.)
• Hotel Pariz – (1881.)
• Kuća porodice Dimitrijević – Švapčić (1903.) sa jedinstvenim slikanim enterijerom i atlantima na spoljašnjoj fasadi u kojoj se danas nalazi Regionalni zavod za zaštitu spomenika kulture
• Hotel Jugoslavija (1932.)
• Više porodičnih kuća iz prve polovine dvadesetog veka, koje su gradili bogati kraljevački trgovci – Kuća Kneževića, Bogavčevo zdanje, Kuća porodice Novaković.

Koji su to lokaliteti vrlo specifični za Kraljevo? Koji objekat je veoma važan za Vas i smatrate da Kraljevo ne bi bilo isto bez njega?

Mislim da većina ljudi koji su, makar nakratko, posetili Kraljevo prvu asocijaciju na ovaj grad povezuju sa centralnim gradskim Trgom srpskih ratnika, sa spomenikom u centru, koji je posvećen poginulim vojnicima u Balkanskim i Prvom svetskom ratu. Takav je slučaj i sa većinom stanovnika grada, koji se ponose ovim ambijentom velikog, kružnog trga upisanog u prepoznatljivu urbanističku matricu ortogonalno postavljenih ulica.

Po obodu trga su smešteni brojni kafei, restorani, trgovine, hotel. Ovo je glavni gradski orijentir, mesto održavanja svih važnijih događaja u gradu, veliko dečije igralište, neizbežna tačka za fotografisanje ili odmor u senci lipa, koje ga uokviruju.

Trg Svetog Save je istorijski centar grada sa javnim objektima iz vremena formiranja modernog naselja – Crkvom Svete Trojice, Narodnim muzejom, zgradom Okružnog načelstva (suda), Istorijskim arhivom, Gospodar Vasinim konakom.

Najvažniji objekat je svakako srednjevekovni manastir Žiča udaljen pet kilometara od centra grada, zadužbina Stefana Prvovenčanog u kojoj je i krunisan kao prvi srpski kralj 1217. godine. Prema predanju u Žiči je krunisano sedam srpskih vladara, i prilikom svakog krunisanja otvarana su nova vrata kroz koja je prolazio samo krunisani vladar, nakon čega bi ona bivala zazidana. Otuda i naziv sedmovrata Žiča. Ona je bila i sedište autokefalne srpske arhiepiskopije i prvog srpskog arhiepiskopa Svetog Save. Glavna manastirska crkva sagrađena je u prepoznatljivom Raškom stilu koji predstavlja originalni domet srpskih srednjevekovnih graditelja u oblasti sakralne arhitekture. Kroz istoriju je mnogo puta rušena i obnavljana, a povodom nedavnog obeležavanja osam vekova od nastanka, uređen je ceo manastirski kompleks. Danas je to prvoklasan turistički lokalitet.

Na koji način geografska osobenost Kraljeva utiče na arhitekturu?

Kraljevo ima veliku prednost što kroz što kroz sam grad protiče reka Ibar, dinamična i inspirativna, koja je velikodušno ponudila svoje obale za razvoj modernog grada. Nažalost, ove prednosti nisu dovoljno iskorišćene, kako u smislu ravnopravnog razvoja grada na obe obale reke, tako i aktivnog uključivanja neposrednog priobalja u život grada.

Istorijski centar grada se formirao na levoj obali, na uzvišenoj rečnoj terasi i dalje se širio na tom prostoru. Na desnoj obali reke je postepeno nastalo naselje Ribnica, koje je dobrim delom bilo i ostalo neplansko, sa velikim brojem uglavnom individualnih objekata i svim infrastrukturnim i drugim problemima koje ovakav haotični razvoj naselja donosi.

Čija arhitektura je imala najveći uticaj na izgradnju glavnih simbola Kraljeva?

Značajniji objekti u gradu su građeni u različitim društveno-ekonomskim prilikama i njihovi autori su uglavnom za uzore uzimali slične objekte iz većih i bogatijih sredina. Ekonomska moć naručilaca je direktno uticala na to koliko je arhitektura ovih objekata mogla da se približi svojim uzorima. Počev od Gospodar Vasinog konaka koji pripada tipu varoških kuća koje su građene u doba kneza Miloša, pod jakim turskim uticajem, do kompleksa upravnih, sudskih i prosvetnih građevina iz perioda nakon oslobođenja, sa klasicističkim pristupom u oblikovanju, koji dominira i na drugim javnim i privatnim objektima sa kraja 19. i početka 20. veka.

U posleratnom periodu socijalističke Jugoslavije, brojna preduzeća grade u gradskom jezgru administrativne i stambene zgrade za zaposlene kojima dominira modernizam kao službena estetika. Primetno je da postoji vrlo malo ličnog arhitektonskog izraza autora ovih objekata i da je glavni akcenat na čistoj funkcionalnoj šemi prilagođenoj tada aktuelnom poluprefabrikovanom sistemu gradnje koji su forsirale građevinske kompanije. Kao primer malo drugačijeg pristupa izdvaja se objekat Službe društvenog knjigovodstva (1969-1973.) autora prof. Petra Vulovića, kao karakterističan primer brutalizma, sa materijalizacijom kompletno izvedenom od pikovanog natur-betona.

Koji su to po Vama primeri dobre prakse izgradnje u Kraljevu?

Za odgovor na ovo pitanje bih iskoristio nedavno iskustvo našeg biroa, na projektu rekonstrukcije proizvodnih objekata nekadašnjeg kraljevačkog industrijskog giganta – fabrike elektrotermičkih proizvoda Magnohrom, a za potrebe novog vlasnika – uspešnog kraljevačkog preduzeća RVM, koje se bavi proizvodnjom kartonske ambalaže.

Lep primer saradnje projektanata i investitora koji je sa punim poverenjem i razumevanjem pratio i prihvatao naše ideje i predloge i aktivno učestvovao u celom procesu sa iskrenom željom da se jedan devastiran i zapušten prostor, sa velikim potencijalom, revitalizuje u skladu sa savremenim trendovima.

Puna pažnja je posvećena podizanju energetske efikasnosti objekata, kroz primenu savremenih materijala i projektantskih rešenja kao i zaštiti životne sredine primenom modernih tehnologija, u skladu sa tehnološkim procesom proizvodnje.

Negde u pozadini, konstantno je provejavala zajednička želja da se udahne novi život nekadašnjem privrednom simbolu grada koji je godinama bio generator ubrzanog privrednog i urbanog razvoja grada, i koji kod građana budi nostalgična sećanja.

Dopala nam se i odluka investitora da sve radove izvode lokalna preduzeća.

Poslednjih par godina svedočimo neverovatnom rastu broja gradilišta u većim gradovima Srbije. Da li je takva situacija u Kraljevu, procentualno gledano?

Kada govorimo o stanogradnji, situacija u Kraljevu je, čini mi se, malo drugačija. Naime, masovnija izgradnja objekata, koje su uglavnom gradili privatni investitori, u Kraljevu počinje još krajem 90-ih godina, i dugi niz godina je po obimu bila znatno veća nego u gradovima u okruženju. Intenzitet gradnje je uglavnom konstantan, bez velikih odstupanja godinama unazad. Takvo je stanje i danas, mada je primetna velika potražnja koja prevazilazi ponudu.

Imam utisak da u ovom trenutku na graditeljsku aktivnost uveliko utiče neizvesnost vezana za kretanje cena materijala i rada na tržištu, a samim tim i cena stanova. Stiče se utisak da usled ovoga investitori odlažu realizaciju investicija, očekujući stabilizaciju koja bi omogućila izvesnije procene.

Kako se lokalna samouprava odnosi prema javnim površinama, infrastrukturi i planiranom urbanističkom razvoju grada?

Kao arhitekta sigurno nisam sasvim zadovoljan zalaganjem lokalne samouprave. Svestan sam da aktivnosti zavise od budžeta i nivoa privredne aktivnosti (koja je u Kraljevu doživela potpuni kolaps u prethodnim decenijama). Mislim da bi nekim drugim modelima finansiranja mnogi projekti bili brže realizovani.

U planskim dokumentima pravila građenja su često za pojedine zone i celine vrlo uopštena, bez dovoljno promišljanja o osobenostima svake od njih, što rezultira različitim tumačenjem planova, u skladu sa pojedinačnim interesima. Glavni fokus investitora je na užem centru grada, kvalitetnih lokacija skoro da više i nema, pa se sa svakom izmenom planova povećava spratnost objekata, što dovodi do visinske neusklađenosti objekata koji su građeni u bliskom vremenskom intervalu.

U Kraljevu se retko ukazuje potreba za realizacijom nekih bitnijih projekata od opšteg interesa, a i kada se to desi često se projekti realizuju na osnovu sprovedenih tenderskih procedura, gde je jedino merilo ponuđena cena. To mi je sasvim nerazumljivo iz razloga što se bez ikakvog prethodno izabranog i usvojenog rešenja posao dodeljuje najpovoljnijem ponuđaču a bez jasne slike o tome šta će on zapravo uraditi.

Da li postoji neka celina za koju smatrate da je nedovoljno zastupljena ili zapostavljena u savremenoj panorami grada?

Po meni je to bez sumnje Ribnica, naselje na desnoj obali Ibra. Već sam govorio o njegovom karakteru i problemima i mislim da je pravi izazov da se dobrim planskim dokumentima i izgradnjom infrastrukture poveća njegova atraktivnost, podstakne izgradnja i omogući njegovo aktivnije uključivanje u život grada. Poslednjih godina se primećuje pomak u tom smislu koji se ogleda u izgradnji nove sportske dvorane, Retail parka i šetališta duž obale. Na istom prostoru je planirana i „navodno“ započeta izgradnja zatvorenog bazena. Ribnica je bila izbor i pri određivanju lokacije za izgradnju kompleksa stambenih zgrada, koje je država finansirala za potrebe pripadnika vojske i policije. Nedavno je završena izgradnja nove moderne zgrade Osnovne škole Sveti Sava, na mestu stare, koju sam i sam pohađao.

Nadam se da je to početak ozbiljnijeg uključivanja ovog prostora u život grada i inspiracija za dalje aktivnosti kojima bi se grad konačno prelio i na desnu obalu reke.

S obzirom da je vaš biro sa sedištem u Kraljevu, na koji način odolevate izazovima za prelazak u veći gradski centar i uspevate li da uspešno poslujete u manjoj sredini?

Projektni biro Studio 5 je formiran 2000. godine. Od samog početka smo bili u prilici da radimo na projektima u svom gradu i u drugim sličnim i većim sredinama, tako da su se izazovi koje pominjete vrlo brzo pojavili. Ipak ceo tim je od početka svoj prvenstveno privatan život vezao za grad iz kog potičemo, tako da se to uskladilo i sa profesionalnim izborima.

Sigurno je tome doprinela naša generacijska povezanost i sličan način razmišljanja i interesovanja. Naime osnivački tim biroa čine tri inženjera, iste generacije, koji su svoje upoznavanje sa građevinskom i arhitektonskom strukom zajedno započela još u srednjoj građevinskoj školi u Kraljevu.

Savremeni način poslovanja, sa svim prednostima digitalnog doba, omogućava nam da profesionalno budemo prisutni i u drugim sredinama, a da istovremeno uživamo u prednostima života u manjoj sredini.

Oseća se porast potražnje gradskih porodičnih kuća i vikendica van gusto naseljenih mesta. Da li je takva situacija i kod vas u gradu i okolini? Da li se više razvijaju neki delovi Kraljeva za koje niste očekivali takav epilog?

Isti trend je i u Kraljevu, pri čemu je izgradnja ovih objekata sve više inspirisana razvojem turizma i to u delovima grada i okoline koji su od ranije poznati po gradnji vikend kuća i manjih turističkih naselja.

Nekoliko godina unazad je naš biro angažovan na više takvih projekata koji se delom finansiraju kroz IPARD programe, što je vrlo inspirativno, obzirom da investitori, usled olakšanog modela finansiranja, arhitektama ostavljaju veću slobodu u planiranju i projektovanju. Istovremeno usled striktnih procedura, povećana je sigurnost da će objekat biti realizovan upravo onako kako je zamišljen.

Koliko je napredovala stambena izgradnja u vašem gradu? Da li investitori ulažu više novca i posvećuju više vremena pažljivom planiranju i projektovanju kako bi poboljšali uslove života za korisnike prostora?

Kada je u pitanju izgradnja objekata namenjenih tržištu i dalje je primarna ideja investitora da se napravi maksimalan broj kvadrata. Nije retkost da i projektna rešenja „pokleknu“ pred ovim imperativom, nauštrb mnogo čega pa čak i kvalitetne funkcionalne organizacije, a o arhitektonskom oblikovanju, materijalizaciji da i ne govorim. Velika potražnja, veća od ponude, pomaže da sve što bude izgrađeno pronađe svog kupca.

Poboljšanje uslova života korisnika se svodi na ispunjavanje propisanih normi u smislu energetske efikasnosti, pri čemu se biraju najekonomičnija rešenja, koja projektantu znatno umanjuju mogućnost izbora u pogledu materijalizacije objekta.

Donekle je drugačija situacija kod izgradnje individualnih objekata. Ovi investitori su spremniji da ulože više novca, svesni da time mogu sebi obezbediti atraktivnije i kvalitetnije objekte opremljene savremenim sistemima za korišćenje energije iz obnovljivih izvora.

Koliko je lako/teško sprovesti inovacije, ideje i unaprediti trenutno stanje u kom se nalazi arhitektura u Srbiji, uz razumevanje od strane investitora?

Iz odgovora na prethodno pitanje sledi zaključak da nije lako. Volimo da mislimo da nismo od onih projektanata koji zbog posla pristaju na sve. Trudimo se da predanim radom, maksimalnom posvećenošću i pažljivim analiziranjem dođemo do mogućnosti da investitoru prezentujemo sve prednosti našeg koncepta, i da dokažemo da je u skladu sa njegovim najboljim interesom.

Najčešće u tome uspevamo, pre svega zahvaljujući dugogodišnjem iskustvu. Mislim da nam u tome pomažu i prezentacije rešenja za koje se trudimo da već na nivou idejnih projekata budu maksimalno razrađene, sa što manje nerešenih pitanja, što nam omogućava da investitorima predočimo realne procene vrednosti investicija. Ako uz to u projektu imate neku neočekivanu ideju, predlog o kome investitor uopšte nije razmišljao, a koji se uklapa u okvire projektnog zadatka, već ste na dobrom putu da realizujete svoje zamisli.

Da li možete da izdvojite neki od svojih projekata na koji ste najponosniji?

Za više od dvadeset godina rada, biro je izradio brojne projekte u kojima smo se trudili da uz maksimalnu posvećenost interesima klijenata budemo dosledni svojim viđenjima uloge arhitekte u procesu projektovanja i realizacije objekata. Stoga je vrlo teško odlučiti se za jedan projekat na koji smo najponosniji.

Na neki način se izdvaja konkursni rad na projektu urbane regeneracije stambenog naselja u Dositejevoj ulici u Kraljevu, nakon zemljotresa koji se dogodio u Kraljevu 2010. godine.

Meni je posebno drago zato što smo uspeli da u vrlo kratkom ponuđenom vremenskom roku odgovorimo na vrlo kompleksan projektni zadatak. Cilj projekta je bio da se obezbede novi stanovi, kao kompenzacija vlasnicima čiji su stanovi oštećeni u zemljotresu, kroz planirano rušenje 21 postojećeg objekta i izgradnju pet novih objekata sa ukupno 363 stana.

Predviđeno je da se projekat realizuje u nekoliko faza, kroz naizmeničnu izgradnju novih i rušenje postojećih stambenih zgrada, jer je predviđeno direktno preseljenje stanara iz postojećih u nove stanove. Pored čvrsto predodređene i raznolike strukture stanova, određivanje faznosti realizacije projekta predstavljalo je poseban izazov.

Kada bi vi odlučivali o ključnim arhitektonskim tačkama grada šta je to što bi prvo izgradili/ dogradili/ sanirali/ projektovali?

Mislim da bih pre bilo kakvog planiranja nove izgradnje pažnju posvetio saniranju stanja postojećih objekata. Decenije nebrige, zapostavljanja i opšte nezainteresovanosti rezultirale su jako ružnom slikom većine naših gradova i u tom pogledu Kraljevo nije nikakav izuzetak.

Iskreno ova slika mi izuzetno smeta, posebno kada na to dodamo i samovolju pojedinaca rešenih da po svom ličnom afinitetu intervenišu na objektima proizvoljnim dogradnjama, bojenjem delova fasada, ustakljivanjem terasa, agresivnim reklamama, „brendiranjem“ izloga i sl.

U nekoliko prethodnih godina postoje programi kojima grad subvencioniše projekte sanacija u cilju povećanja energetske efikasnosti objekata, ali su to do sada bili malobrojni projekti i plašim se da su potrebne decenije da bi se stanje osetno popravilo.

Šta je ono što Vas još uvek inspiriše u arhitektonskom potpisu Kraljeva?

Oduvek sam opčinjen mogućnostima koje arhitekta ima da svojim intervencijama u prostoru utiče na život korisnika i čitave zajednice i to na više nivoa. Naravno mora biti svestan da je na neki način u obavezi da svojim intervenisanjem unapredi kvalitet prostora.

Zato volim da se na svakom projektu zamislim u ulozi neposrednih korisnika i svih onih koji će na različite načine doći u interakciju sa objektom koji projektujem i da na taj način pokušam da dođem do najboljih odgovora.

Najveću inspiraciju pronalazim u posmatranju samog grada i ljudi u njemu i njihovih uzajamnih uticaja. Analiziranje aktivnosti, potreba, navika, interesovanja ljudi i postojećeg urbanog ambijenta mi pomaže da razumem i prihvatim duh mesta i odredim se prema njemu kroz projekat.