Piramide i hramovi: Arhitektonsko Nasleđe Starog Egipta

Stara egipatska arhitektura se ponosi jedinstvenim karakteristikama koje su je učinile referentnom tačkom za druge savremene i kasnije civilizacije, inspirišući, na primer, gradnju zgrada u Staroj Grčkoj. Čak i danas, ona se i dalje imitira ili reinterpretira od strane avangardnijih arhitekata.

Značajan aspekt stare egipatske arhitekture je njena bliska povezanost sa religijom. Iako su postojale brojne civilne zgrade, one su uglavnom nestale do naših dana. Umesto toga, to su sahrambene i religijske građevine koje su preživele, očaravajući posetioce širom zemlje. A to se ogleda u piramidama, hramovima i hipogejima.

Jedan od razloga zašto su ove religijske i sahrambene građevine preživele nekoliko milenijuma jeste korišćenje veoma otpornog materijala. Dok su kuće i druge civilne zgrade bile građene od pečene gline, za zgrade sa trajnom svrhom korišćeni su izdržljiviji materijali poput krečnjaka ili granita. To im je omogućilo da izdrže pritisak vremena, posebno da podnesu oštećenja koja su povremeno prouzrokovale poplave Nila.

Još jedna istaknuta karakteristika stare egipatske arhitekture je njena bliska povezanost s drugim oblicima umetnosti, posebno zidnim slikarstvom i skulpturom. Statue u punoj veličini i visoki reljefi, kao i gravure u obliku polihromnih niskih reljefa, često su se koristili. Ovi elementi su takođe često uključivali hijeroglife, stari egipatski sistem pisanja koji je imao značajnu umetničku i religijsku vrednost.

Prikazivanje bogova, zajedno sa njihovim mitovima, kao i idealizacija faraona bili su među omiljenim dekorativnim motivima. Inspiracija je takođe crpljena iz prirode, kako iz faune, tako i iz flore, pri čemu su lotosovi cvetovi, biljke papirus i palmino lišće često korišćeni na stubovima.

Na strukturnom nivou, stara egipatska arhitektura oslanjala se na solidne i masivne konstrukcije sa debelim i vertikalno nagnutim zidovima, uz veoma malo otvora, kao što su prozori. Ovakva konstrukcija trebala je obezbedi stabilnost i opstane uprkos oštroj pustinjskoj klimi. Pored toga, gotovo sve njihove građevine su bile sa nadvratnicima, iako su pronađene i neke sa svodom, što sugeriše da su imali znanje o luku kao konstruktivnom resursu.

Arhitekte su igrale istaknutu ulogu u staroegipatskom društvu, posebno među faraonima. Imhotep, dizajner stepenaste piramide u Sakariji, koja je izgrađena za faraona Dyesera (ili Zosera) oko 2650. godine pre nove ere, je značajan primer. Imhotep, koji je bio inženjer i lekar, poštovan je kao bog u kasnijim vremenima, posebno od Nove dinastije.

Tipologije stare egipatske arhitekture

Mastabe

Mastabe su vrsta građevina koje su prethodile piramidama. Ove male građevine u obliku skraćene piramide imale su samo osnovu ili trup geometrijske figure, bez gornjeg dela sa šiljastim završetkom. Građene su iznad grobova, gde su prvobitno postavljene humke. Tokom vremena, te humke su transformisane u blokove od kamena, što je omogućilo stvaranje otvorene komore u zidu gde se mogla postaviti statua preminulog, od kamena ili drveta.

Kasnije su dodate galerije i unutrašnje komore.

Mastabe su mogle biti duge do 50 metara i visoke 6 metara. Unutra, bunar je omogućavao pristup podzemnoj sahrambenoj komori, gde se nalazio sarkofag i gde su se obavljali rituali.

Ova komora bila je bogato ukrašena ornamentalnim motivima i scenama vezanim za preminulog i zagrobni život. Takođe, prikazane su scene i iz svakodnevnog života, što ih čini izuzetno zanimljivim izvorom informacija o društvu toga vremena. Važno je napomenuti i to da su se u njima sahranjivali samo najviši slojevi društva.

Iako postoje brojne mastabe raštrkane širom zemlje, one ne predstavljaju celu arhitekturu starog Egipta. Građene su u preddinastičkom periodu, u Starom kraljevstvu i u Srednjem kraljevstvu. U Novom kraljevstvu postale su sve ređe. Stoga, budući da su to posebno stare strukture, nisu ostale u savršenom stanju do naših dana. Ipak, mogu se navesti dobri primeri, kao što su oni u Šepseskafu (ili el-Faraunu) ili Hesy-reu, u okolini Memfisa, glavnog grada tokom Starog kraljevstva.

Piramide Egipta

Piramide nisu samo velika ikona stare egipatske arhitekture, već i jedan od najprepoznatljivijih simbola te civilizacije. One su bile grandiozne sahrambene građevine za faraona i njegovu porodicu. Predstavljale su centralnu osu oko koje su se vrtele mnoge druge građevine, stvarajući veoma velike sahrambeno-religijske komplekse gde su podignute druge manje piramide za žene i rodbinu, kao i religiozni hramovi u njihovoj okolini. Ponekad su čak građene i kraljevske rezidencije ili palate kako bi kraljevi mogli biti prisutni tokom njihove gradnje.

Ove konstrukcije simbolizovale su dve glavne ideje. Na prvom mestu, odnosile su se na prvobitni brežuljak koji je, prema kozmogonijama egipatske religije, izronio iz voda ili prvobitnog okeana. Neki smatraju da je ovo poimanje pod uticajem poplava Nila, koje su prvo otkrile uzvišenja terena nakon njihovog povlačenja. Na drugom mestu, predstavljale su uspon faraona ka nebesima, najpre kroz veliku stepenicu (stepenaste piramide), a kasnije kroz savršenu rampu (klasične piramide). Unutra su se nalazile galerije i komore koje su sadržavale mumiju osobe za koju je piramida izgrađena, sa bogatim ukrasima i darovima.

Tekstovi piramida su jedna od najistaknutijih ornamentalnih karakteristika, raskošan prikaz čarolija i molitvi u hijeroglifskom pismu kako bi se osigurao faraonu večni život u zagrobnom životu.

Hramovi: Karakteristike i Evolucija

Hram je još jedan značajan tip arhitekture u Starom Egiptu. Njegov religijski koncept se razlikovao od onoga što je danas poznato. U to vreme, hram je više ličio na „dom“ određenog boga, nego na mesto bogosluženja za njegove sledbenike, pa oni nisu ulazili u unutrašnje svetište. Ipak, njegova uloga u životu egipatske civilizacije bila je centralna i ispunjavala je mnoge funkcije, poput administrativnih, socijalnih, medicinskih i obrazovnih. Međutim, njegove karakteristike su se vremenom razvijale. U preddinastičkom periodu i u ranim danima Starog kraljevstva, hramovi su više ličili na male kapele sa biljnim krovovima, u kojima se čuvala slika boga. Tokom vremena, na kraju su postali kameni hramovi, koji su već bili prisutni u važnim sahrambenim kompleksima. Jedan od najistaknutijih hramova u celoj staroegipatskoj arhitekturi je verovatno Hram Amonu u Karnaku, Tebi (Luksor), koji je bio posvećen bogu Amunu-Ra i postao je glavni hram od tog trenutka.

Iznenađujuće činjenice o staroegipatskoj umetnosti i arhitekturi

• Simbolizam umesto realizma: Stara egipatska umetnost davala je prioritet simbolizmu umesto realizmu. Umetnici su često prikazivali figure na način koji je prenosio njihove uloge ili značaj, a ne njihov pravi izgled.
• Korišćenje boje: Boje u egipatskoj umetnosti imale su specifična značenja. Na primer, zelena je simbolizovala plodnost i ponovno rođenje, dok je crvena bila povezana s poremećajem. Umetnici su koristili ograničenu paletu mineralnih boja.
• Mumifikacija i umetnost: Praksa mumifikacije uticala je na umetničko prikazivanje. Mnoge slike u grobnicama prikazivale su preminule kako se bave aktivnostima koje su voleli tokom života, naglašavajući verovanje u zagrobni život.
• Piramide kao astronomske usklađenosti: Mnoge piramide su pažljivo usklađene s nebeskim telima. Na primer, Velika piramida u Gizi je precizno usklađena s kardinalnim tačkama, što sugeriše duboko razumevanje astronomije.
• Faraon: Reč „faraon“ znači „Velika kuća,“ što se odnosi na palatu u kojoj boravi faraon. Dok su rani egipatski vladari bili nazivani „kraljevima“, vremenom se naziv „faraon“ ustalio. Kao verski vođa Egipćana, faraon smatran božanskim posrednikom između bogova i naroda.

Autor teksta: Jelena Dodić