Grčka arhitektura se odnosi na arhitekturu grčkog govornog stanovništva koje je nastanjivalo grčku kopno i Peloponez, ostrva Egejskog mora, grčke kolonije u Joniji (obalna Azija Manja) i Magne Grčke (grčke kolonije u Italiji i Siciliji).
Grčka arhitektura se proteže od oko 900. godine p.n.e. do 1. veka nove ere, pri čemu najranija sačuvana kamena arhitektura potiče iz 7. veka p.n.e.
Grčka arhitektura je duboko uticala na rimsku arhitekturu i arhitekte, tako da rimska imperijalna arhitektura usvaja i uključuje mnoge grčke elemente u svoju praksu.
Hram
Najprepoznatljivija „grčka“ građevina je hram (iako je arhitektura grčkih hramova zapravo prilično raznolika). Grci su hramove nazivali ὁ ναός (ho naós), što znači „stan“, dok reč hram potiče od latinske reči templum. Najranija svetilišta su građena da bi se odala počast božanstvima i pravljena su od materijala kao što su drvo i opeka od blata, materijali koji obično ne opstaju dugo.
Osnovni oblik naosa (unutrašnja prostorija koja je sadržavala kultnu statuu Boga ili bogova) pojavljuje se već u 10. veku p.n.e. kao jednostavna, pravougaona prostorija sa isturenim zidovima (antae) koja je stvarala plitki trem. Ovaj osnovni oblik ostao je nepromenjen u svom konceptu vekovima. U 8.veku p.n.e, grčka arhitektura počinje da prelazi sa prolaznih materijala (drvo, opeka od blata, slama) na trajne materijale (kamen).
Grčke države su ulagale značajne resurse u izgradnju hramova, takmičeći se ne samo u strateškim i ekonomskim terminima, već i u svojoj arhitekturi. Na primer, Atina je uložila ogromne resurse u izgradnju Akropolja u 5. Veku p.n.e, delom kako bi Atinjani mogli biti sigurni da hramovi podignuti u čast njihovih bogova nadmašuju sve što bi njihove rivalske države mogle ponuditi.
Višefazni arhitektonski razvoj svetilišta poput onog Here na ostrvu Samos pokazuje ne samo promene u građevinskim tehnikama tokom vremena, već i način na koji su Grci ponovo koristili svete prostore. Primer klasične grčke arhitekture hramova je Periklejev Partenon u Atini, građen u dorskom stilu, Partenon predstavlja zrelost grčkog klasičnog oblika.
Stoa
Stoa (στοά) je grčki arhitektonski termin koji opisuje natkriveno šetalište koje je obično bilo dizajnirano za javnu upotrebu. Rani primeri, često u dorskom stilu, obično su se sastojali od jednog nivoa, iako su kasniji primeri (helenski i rimski) postali samostalne structure sa dva nivoa. Ovi kasniji primeri omogućili su unutrašnji prostor za prodavnice ili druge prostorije i često su uključivali jonski stil.
Od helenističkog perioda nadalje, Stoa je takođe poslužila kao naziv za filozofsku školu, jer je Zenon iz Kitija prvobitno predavao svoju stoičku filozofiju u Stoa Poikile u Atini.
Pozorište u Antičkoj Grčkoj
Grčko pozorište je bila velika, otvorena građevina koja se koristila za dramske nastupe.
Pozorišta su često koristila padine brda i prirodno nagnuto tlo I koristila su panoramski pejzaž kao pozadinu same scene. Grčko pozorište se sastoji od mesta za sedenje (theatron), kružnog prostora za izvođenje hora (orchestra) i scene (skene).
Stepenaste klupe u theatronu pružale su prostor za posetioce. Dva bočna prolaza (paradoi) omogućavala su pristup orchestri. Grčko pozorište direktno je inspirisalo rimsku verziju pozorišta, iako su Rimljani uveli neke izmene u koncept arhitekture pozorišta. Pošto su pozorišne predstave često bile povezane sa svetim festivalima, nije neuobičajeno pronaći pozorišta direktno povezana sa svetilištima.
Bouleuterion
Bouleuterion (βουλευτήριον) je bila važna javna zgrada u grčkom gradu, jer je bila mesto sastanka boule (građanskog saveta) grada. Ovi odabrani predstavnici su se okupljali da bi se bavili javnim poslovima i predstavljali građane polisa (u antičkoj Atini, boule se sastojala od 500 članova). Bouleuterion je obično bila natkrivena, pravougaona zgrada sa stepenastim sedištima koja su okruživala centralnu govornicu u kojoj se nalazio oltar. Grad Priène ima posebno dobro očuvan primer ove javne strukture, kao i grad Mileta.
Stadion, gimnazija i palaestra
Grčki stadion (izveden iz reči stadion, što je grčka mera koja odgovara oko 578 stopa ili 176 metara) bio je mesto za trke koje su se održavale kao deo svetih igara; ove strukture se često nalaze u kontekstu svetilišta, kao što je slučaj sa panhelenskim svetilištima u Olimpiji i Epidaurosu. Dugi i uski, sa oblikom potkovice, stadion je zauzimao razonodnu površinu.
Gimnazija je bila centar za obuku sportista koji su učestvovali na javnim igrama. Ovaj objekat obično je uključivao prostore za trening i skladištenje.
Palaestra (παλαίστρα) je bila prostorija za vežbanje koja je prvobitno bila povezana sa obukom rvača. Ovi kompleksi su obično imali pravougaoni oblik.
Kuća sa fontanom
Kuća sa fontanom je javna zgrada koja omogućava pristup čistoj pitkoj vodi i na kojoj se mogu puniti vodene posude i kace. Jugoistočna kuća sa fontanom u atinskoj agori (oko 530. godine p.n.e.) pravi je primer ove tendencije da se kuće sa fontanama i obezbeđivanje čiste pitke vodom postavljaju blizu javnih prostora poput agore. Skupljanje vode se smatralo ženskim zadatkom i, kao takvo, pružalo je često izolovanim ženama priliku da se druže dok sakupljaju vodu. Scene kuća sa fontanama su česte na keramičkim vodonosima (hydriai), kao što je slučaj sa crnofiguralnom hydriom pronađenom u etruščanskoj grobnici u Vulciju, koja se sada nalazi u Britanskom muzeju.
Nasleđe
Arhitektura antičke Grčke uticala je na antičku rimsku arhitekturu i postala je arhitektonski jezik koji se koristio u prostranom helenističkom svetu stvorenom nakon osvajanja Aleksandra Velikog. Grčki arhitektonski oblici su se toliko duboko usadili u rimski arhitektonski način razmišljanja da su opstali tokom cele antike, da bi potom ponovo bili otkriveni u renesansi, a posebno od sredine 18. veka pa nadalje kao deo neoklasicističkog pokreta. Ova trajno nasleđe pomaže da se objasni zašto su antički grčki arhitektonski redovi i principi grčkog dizajna još uvek tako prisutni i vidljivi u našem postmodernom svetu.
Zanimljive činjenice o arhitekturi Antičke Grčke
- „Tholos“ je bio mali kružni hram koji su gradili Grci.
- Većim građevinskim projektima upravljao je arhitekta koji je vodio radnike i zanatlije.
- Mnogi grčki hramovi i skulpture bili su oslikani svetlim bojama.
- Krovovi su se obično gradili sa blagim nagibom i prekrivali keramičkim crepom.
- Većina hramova je bila izgrađena na postamentu koji je uključivao dva ili tri stepenika. To je podizalo hram iznad okolnog terena.
Autor teksta: Jelena Dodić